Mùa hè, khi nhiệt độ tăng cao và cơ thể ra nhiều mồ hôi, viêm nang lông trở thành vấn đề da liễu thường gặp. Mồ hôi và môi trường ẩm nóng tạo điều kiện cho vi khuẩn, nấm và dầu thừa cư trú, kích hoạt phản ứng viêm quanh nang lông. 

Viêm nang lông là gì?

Viêm nang lông (folliculitis) là tình trạng viêm quanh nang lông, thường do nhiễm trùng vi khuẩn, nấm hoặc yếu tố kích thích (như ma sát, cạo nhổ). Ban đầu, viêm nang lông có thể trông giống như những nốt mụn nhỏ xung quanh lỗ chân lông, ửng đỏ và có thể có mủ ở đầu. Viêm nang lông là tình trạng phổ biến khi nang lông bị viêm, thường do nhiễm khuẩn (đặc biệt là tụ cầu Staphylococcus). Dưới kính hiển vi, sợi lông cắm trong da được bao quanh bởi tuyến bã nhờn và các vi sinh vật. Khi nang lông bị tổn thương (chẳng hạn do ma sát, hóa chất, vi khuẩn thâm nhập), lớp bảo vệ tự nhiên mất đi và sinh ra viêm nhiễm.

Viêm nang lông có thể được chia làm hai dạng chính là Viêm nang lông sâu và nông. Dạng nông chỉ ảnh hưởng phần trên của nang lông và da xung quanh, còn dạng sâu lan rộng vào toàn bộ nang, thường gây các khối mủ lớn, đau hơn. Nói chung, triệu chứng phổ biến nhất là tập trung nhiều nốt mụn đỏ, có mủ (mụn mủ) tại các vùng da có lông, kèm theo cảm giác ngứa hoặc đau rát. Viêm nang lông có thể xuất hiện thành chùm mụn nhỏ hoặc các nốt mụn lớn hơn.

Phân loại theo nguyên nhân: Viêm nang lông được phân loại tùy theo tác nhân gây viêm. Loại thường gặp nhất là viêm nang lông do vi khuẩn (đặc biệt tụ cầu Staph), biểu hiện dưới dạng mụn đỏ, mụn mủ ngứa ngáy trên da. Viêm nang lông do vi khuẩn Pseudomonas (gọi là viêm nang lông bồn tắm) thường xảy ra sau khi ngâm nước nóng nhiễm khuẩn, gây phát ban ngứa dưới dạng các nốt tròn đỏ trên da. Ngoài ra, có viêm nang lông do nấm men Malassezia (mụn mủ ngứa ở ngực, lưng, thường trầm trọng hơn khi ra nhiều mồ hôi). Còn dạng viêm “giả” (pseudofolliculitis barbae) không thực sự nhiễm trùng, mà do lông mọc ngược gây viêm quanh nang (thường gặp ở vùng cạo râu hoặc bikini). Tổng hợp lại, viêm nang lông có thể do vi khuẩn, nấm, virus hoặc yếu tố vật lý (cạo râu, cọ xát), nhưng điểm chung là nang lông bị kích thích và viêm mưng mủ.

Nguyên nhân viêm nang lông mùa hè

Mùa hè nóng ẩm là thời điểm viêm nang lông dễ bùng phát. Có hai nguyên nhân chính tác động mạnh trong mùa này: Mồ hôi và Vi khuẩn P. acnes gây mụn.

✅ Mồ hôi và nhiệt độ cao: Nhiệt độ tăng kèm độ ẩm cao khiến cơ thể đổ nhiều mồ hôi. Khi mồ hôi không được lau khô kịp sẽ đọng lại trên da, hòa cùng bã nhờn và tế bào chết làm bít lỗ chân lông. Nền ẩm này tạo điều kiện cho vi khuẩn cư trú phát triển mạnh, từ đó kích hoạt phản ứng viêm. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng “mồ hôi tích tụ trên da sẽ cho phép vi khuẩn phát triển, gây viêm lỗ chân lông và hình thành mụn”. Thực tế, mụn do mồ hôi thường tập trung ở vùng dễ đọng mồ hôi như lưng, ngực, cổ, mông. Ví dụ, người thường xuyên vận động hoặc đi xe máy trời nắng nóng có thể bị nổi hàng loạt các nốt mụn nhỏ, mủ ở lưng – đây là tình trạng viêm nang lông do ẩm ướt lâu ngày. Việc tiết mồ hôi quá mức (hyperhidrosis) có thể khởi phát hoặc làm nặng mụn mủ, vì mồ hôi kéo theo vi khuẩn gây mụn phát triển nhiều hơn. Ngoài ra, mồ hôi còn làm rối loạn chất dermcidin (một chất kháng khuẩn tự nhiên trên da), khiến da mất lớp chắn vi khuẩn.

Nói tóm lại, mùa hè nhiệt độ cao làm tăng tiết mồ hôi, đồng thời người ta hay mặc trang phục quần áo chật kín khiến ma sát và ẩm mốc, nên viêm nang lông do mồ hôi thường bùng phát mạnh ở giai đoạn này.

✅ Vi khuẩn P. acnes (Cutibacterium acnes): Đây là vi khuẩn bình thường cư trú ở các vùng da nhiều tuyến bã. Khi da tiết nhiều dầu do nóng, P. Acnes có môi trường thuận lợi để sinh sôi. Vi khuẩn này phân giải bã nhờn, tạo acid béo làm kích ứng thành nang lông, gây viêm mụn và mủ.

Nghiên cứu cho thấy P. acnes là vi khuẩn có trong các nang bã nhờn, liên quan chặt chẽ đến sự phát triển của mụn và môi trường ấm ẩm sẽ giúp nó phát triển mạnh. Mùa hè, ngoài việc ra nhiều dầu, da thường xuyên bị nắng nóng cũng kích thích tuyến bã hoạt động mạnh, từ đó giúp P. Acnes cộng sinh nhiều hơn. Thực tế lâm sàng cho thấy P. Acnes thường là tác nhân chính ở các trường hợp mụn mủ vùng lưng, ngực, đặc biệt khi kết hợp với da đổ nhiều dầu và mồ hôi. Chẳng hạn, chị H. (32 tuổi) có tiền sử da dầu, sau mỗi ngày đi làm dưới nắng thường bị nổi mụn mủ ở lưng: Bác sĩ da liễu chẩn đoán nguyên nhân là P. Acnes kết hợp với tình trạng bít tắc lỗ chân lông do mồ hôi. Nhiệt độ và độ ẩm cao tạo ra môi trường vi sinh giúp vi khuẩn Propionibacterium Acnes – nguyên nhân chính của mụn – phát triển mạnh. Điều này giải thích vì sao mụn mủ mùa hè (mụn do nhiệt nóng) thường có tính chất viêm mạnh hơn: P. Acnes sinh sôi nhiều, thêm viêm bít tắc mạn tính. Như vậy, vào mùa nóng, sự kết hợp của mồ hôi tích tụ và P. Acnes hoạt động tạo ra cơ chế hoàn hảo cho viêm nang lông bùng phát.

Phân biệt viêm nang lông với mụn 

Viêm nang lông và mụn trứng cá đều có thể biểu hiện bằng các nốt mụn đỏ, mủ nên hay bị nhầm lẫn. Tuy nhiên, chúng có nhiều điểm khác biệt quan trọng. Theo các chuyên gia, mụn trứng cá thường do sự bít tắc lỗ chân lông bởi dầu, tế bào chết và vi khuẩn, dẫn đến các loại mụn đầu trắng, đen và mụn đỏ ở mặt, ngực, lưng. Trong khi đó, viêm nang lông do nhiễm trùng vi khuẩn/nấm tại chính nang lông, gây sưng viêm trực tiếp quanh sợi lông. Cụ thể:

• Nguyên nhân: Mụn trứng cá chủ yếu phát sinh từ bã nhờn dư thừa dưới da, đồng thời chịu ảnh hưởng của hormone, di truyền và chế độ chăm sóc da. Viêm nang lông thì do vi khuẩn (Staph, Pseudomonas, P. acnes), nấm Malassezia hay tổn thương vật lý xâm nhập vào từng nang lông gây viêm.

• Hình thái tổn thương: Mụn trứng cá có thể xuất hiện đầu trắng, đen hay mụn viêm trên da, không nhất thiết có sợi lông ở giữa. Ngược lại, ở viêm nang lông, mỗi nốt mụn thường tập trung một sợi lông ở giữa và nốt mụn thường có mủ đục hoặc vàng. Nếu nhìn kỹ, nốt mụn do viêm nang lông bao giờ cũng phát ra từ chính nang chứa lông, trong khi mụn trứng cá có thể xuất hiện độc lập giữa da.

• Vị trí: Mụn trứng cá thường gặp ở mặt, ngực, lưng do tuyến bã tập trung nhiều ở vùng này. Viêm nang lông có thể xảy ra ở bất cứ đâu có lông (đầu, cổ, lưng, chân tay,…), đặc biệt ở vùng thường ma sát hoặc chặn mồ hôi như lưng trên, vai, đùi trong, nách.

• Triệu chứng đi kèm: Thường viêm nang lông gây ngứa rát và đau tại chỗ nhiều hơn so với mụn trứng cá thông thường. Mụn trứng cá nếu nặng có thể đau nhức, nhưng ban đầu ít ngứa. Ngoài ra, viêm nang lông có thể tái phát thành đợt nhiều hơn nếu nguyên nhân chưa được loại trừ (chẳng hạn nếu tiếp tục mặc quần áo ẩm, hay tiếp tục cạo lông).
  

Chính vì các khác biệt này, bác sĩ da liễu thường dựa vào vị trí, mô tả tổn thương và tiền sử sinh hoạt để phân loại. Như đã nêu ở trên, viêm nang lông có thể bị nhầm với mụn trứng cá bởi đều xuất hiện nốt mụn đỏ hay mủ, nhưng về bản chất thì rất khác nhau. Do đó, nếu thấy mụn xuất hiện ở vùng không thường có mụn thông thường, hoặc kèm theo ngứa, đau nhiều, cần cân nhắc đến viêm nang lông. Ví dụ, một người hoàn toàn không bị mụn trứng cá bẩm sinh nhưng đột nhiên xuất hiện nhiều mụn mủ ở lưng sau khi tham gia hoạt động thể thao trong thời tiết nóng, nhiều khả năng đó là viêm nang lông do ma sát và ẩm ướt thay vì mụn trứng cá thông thường.

Biến chứng của viêm nang lông

Tuy thường là bệnh lành tính, nếu viêm nang lông kéo dài hoặc tái phát nhiều lần, có thể để lại biến chứng ảnh hưởng thẩm mỹ và sức khỏe da. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Nhiễm trùng lan rộng, chồng chéo: Vi khuẩn có thể lan ra xung quanh khi viêm lan rộng, hình thành các mảng mụn liên kết lớn (nhọt, cụm nhọt) hoặc chạm tới các nang lông mới. Điều này khiến tình trạng khó kiểm soát hơn.

• Sẹo và thâm: Các ổ viêm nang sâu có thể phá hủy nang lông vĩnh viễn, hình thành sẹo lõm (sẹo rỗ), hoặc sẹo lồi. Sau khi hết viêm, các tổn thương đó thường để lại vết thâm (tăng sắc tố da) hoặc da nhạt màu hơn (giảm sắc tố) ở vùng bị tổn thương.

• Rụng lông và hói vĩnh viễn: Nếu ổ viêm làm hỏng nang lông, nang đó sẽ không mọc lại sợi lông, dẫn đến rụng lông vĩnh viễn tại vùng đó. Điều này thường thấy ở những người bị viêm nang lông vùng đầu (như viêm da đầu lan tỏa) hay bệnh nhân có nhọt đi kèm.

• Ảnh hưởng tâm lý – thẩm mỹ: Viêm nang lông ở mặt, cổ, lưng… để lại sẹo mụn hoặc thâm kéo dài có thể làm người bệnh tự ti, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Hơn nữa, tình trạng viêm kéo dài còn gây cảm giác ngứa khó chịu, gây bứt rứt và dễ gãi làm tổn thương da nghiêm trọng hơn.
  

Viêm nang lông không phải chỉ là “mụn thông thường”. Nếu bỏ qua điều trị, đặc biệt là những trường hợp viêm nang sâu hoặc tái phát, có thể dẫn đến sẹo và rụng lông khó phục hồi. Vì vậy, việc nhận biết sớm và điều trị đúng cách là rất cần thiết để ngăn ngừa hậu quả lâu dài.

Cách trị viêm nang lông

Trong điều trị viêm nang lông, mục tiêu là làm sạch da, loại bỏ tác nhân gây viêm và giảm viêm. Việc điều trị tùy thuộc mức độ và nguyên nhân. Ở mức độ nhẹ, các biện pháp tại nhà là chủ yếu; với trường hợp nặng hoặc lan rộng, cần can thiệp y tế. Một số phương pháp điều trị hiệu quả bao gồm:

• Vệ sinh da với sản phẩm kháng khuẩn: Rửa vùng da viêm nang hàng ngày với xà phòng hoặc sữa tắm có tính kháng khuẩn nhẹ. Có thể dùng xà phòng y tế hay xà phòng thảo dược chứa các thành phần diệt khuẩn (ví dụ triclosan, neem, hoặc kim ngân hoa) để giảm tải lượng vi khuẩn trên da. Thói quen rửa sạch bụi bẩn, mồ hôi sau khi ra ngoài về nhà là rất quan trọng. Ví dụ, sử dụng Xà phòng Kim Ngân Hoa M.O.C với thành phần dịch chiết kim ngân hoa tươi trong môi trường dung dịch chất hoạt động bề mặt dầu hữu cơ tạo ra phức hợp Lonicerin là một hệ phức hợp cung cấp độ dưỡng ẩm cao đồng thời cũng là chất kháng khuẩn phổ rộng, tạo ra hệ thống lợi khuẩn bảo vệ tự nhiên, không gây kích ứng da. Đồng thời sở hữu Quercetin giúp ngăn chặn sự giải phóng nhiều cytokine gây viêm, từ đó giúp hạn chế sự xuất hiện của các triệu viêm da và dị ứng (điều trị mụn nhọt và viêm da do kích ứng). Xà phòng M.O.C có thể dùng để tắm gội, rửa tay hàng ngày nhằm làm sạch vi khuẩn mà không làm khô da. 
  

• Chườm ấm và giảm ngứa: Áp khăn ấm lên vùng da bị viêm nang trong 10–15 phút, vài lần mỗi ngày, giúp làm mềm da, kích thích lưu thông và giảm đau rát. Dược sĩ da liễu cũng thường khuyên dùng kem hoặc gel bôi chống ngứa (ví dụ có chứa calamine, hydrocortison nhẹ) để làm dịu kích ứng. Tuy nhiên, chỉ nên dùng corticoid ngoài da ở dạng nhẹ nhàng dưới lời khuyên bác sĩ, vì dùng lâu có thể làm yếu da.

• Thuốc thoa tại chỗ: Nếu tình trạng sưng viêm nhẹ, bác sĩ có thể kê thuốc thoa kháng sinh tại chỗ để tiêu diệt vi khuẩn. Ngoài ra, các sản phẩm chứa benzoyl peroxide hoặc axit salicylic (thường dùng cho mụn trứng cá) cũng có tác dụng giảm bít tắc và diệt khuẩn nhẹ. Với viêm nang lông do nấm (nấm Malassezia), nên dùng sản phẩm gội hoặc bôi có chứa ketoconazole/triclosan để kháng nấm, theo chỉ dẫn y tế.

• Kháng sinh đường uống (nếu cần thiết): Trong trường hợp viêm nang lông lan rộng, nổi nhiều mụn mủ hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng (sốt, sưng đau nhiều), bác sĩ có thể chỉ định kháng sinh uống. Nnếu viêm nang lông nặng, kháng sinh uống có thể cần thiết” để điều trị. Đồng thời, các ổ mụn mủ lớn như nhọt (boils) có thể phải được bác sĩ dẫn lưu để tháo mủ, ngăn chặn viêm lan rộng.

• Thay đổi thói quen cạo nhổ: Nếu viêm nang lông liên quan đến việc cạo hoặc wax lông (như vùng râu, bikini), cần điều chỉnh kỹ thuật cạo như làm mềm lông với nước ấm trước khi cạo, dùng dao cạo mới, cạo theo hướng lông mọc và không kéo căng da. Dùng gel bôi trước khi cạo hoặc chuyển sang dụng cụ điện cũng giúp giảm tổn thương nang lông. Đây là cách trị viêm nang lông giả (do lông mọc ngược) hiệu quả.
  

Tóm lại, chăm sóc da sạch sẽ, tránh tạo điều kiện cho mồ hôi và bụi bẩn tích tụ, cùng với việc dùng sản phẩm hỗ trợ có khả năng kháng khuẩn và làm dịu da là chìa khóa. Điển hình như Xà phòng Kim Ngân Hoa M.O.C với các thành phần thiên nhiên (kim ngân hoa, bạc hà) vừa làm sạch da, cải thiện mụn nhọt và rôm sảy vừa cung cấp độ ẩm và kháng khuẩn phổ rộng. Kinh nghiệm lâm sàng cho thấy, kiên trì sử dụng xà phòng thảo dược vào mùa nóng có thể hỗ trợ giảm viêm, giảm ngứa và giúp da nhanh hồi phục hơn.

Biện pháp ngăn ngừa viêm nang lông

Việc phòng ngừa viêm nang lông tập trung vào giữ da sạch và khô thoáng, giảm ma sát và loại bỏ các tác nhân kích ứng. Dưới đây là một số khuyến nghị của chuyên gia:

• Vệ sinh da hàng ngày: Rửa cơ thể, đặc biệt vùng da dễ đổ mồ hôi (cổ, lưng, nách, đùi trong) bằng xà phòng diệt khuẩn mỗi ngày. Sau khi tập thể dục, vận động nhiều, cần tắm ngay để loại bỏ mồ hôi, dầu thừa và tế bào chết tích tụ trên da. Luôn dùng khăn tắm, khăn mặt sạch mỗi lần và tuyệt đối không dùng chung đồ với người khác.

• Giặt giũ thường xuyên: Giặt khăn tắm, quần áo thể thao, trang phục làm việc bằng nước nóng và xà phòng để diệt sạch vi khuẩn bám trên đồ. Nên giặt thường xuyên quần áo, khăn và đồng phục dính dầu nhờn bằng nước nóng xà phòng để loại bỏ vi khuẩn tiềm ẩn. Không mặc lại đồ ẩm ướt nhiều ngày.

• Mặc quần áo thoáng khí: Chọn vải thấm hút mồ hôi (như cotton hoặc đồ chuyên dụng vận động) và tránh quần áo quá chật, bó sát hoặc làm từ vải nhân tạo không thấm hút. Quần áo thoáng sẽ giúp da khô nhanh, giảm ma sát và tránh bít tắc lỗ chân lông. Ví dụ, nam giới chơi thể thao nên mặc áo thun thấm hút mồ hôi, không dùng áo golf bó sát; chị em có thể mặc áo ngực thể thao rộng rãi. Khi ở nhà, nên mặc đồ rộng và thoáng.

• Hạn chế cạo và tạo ma sát: Nếu không cần thiết, nên hạn chế cạo lông (râu, lông chân, bikini) quá sát da trong mùa nóng. Nếu phải cạo, nên thay dao cạo mới, cạo nhẹ nhàng, đúng kỹ thuật như đã nêu. Ngoài ra, tránh đeo các vật dụng cọ xát mạnh vào da: Đội mũ bảo hiểm có lót vải mềm nếu phải đội mũ suốt, tháo kính gọng nhựa sát da, tháo giày cao cổ thường xuyên để giữ ẩm cho mắt cá. Mọi biện pháp giảm ma sát sẽ góp phần ngăn ngừa nang lông bị tổn thương và viêm.

• Tránh tiếp xúc nguồn nước nhiễm khuẩn: Nếu tắm bồn hoặc vào bể bơi công cộng, nên đảm bảo nước đã được khử trùng đúng tiêu chuẩn (có nồng độ clo thích hợp). Sau khi ra khỏi hồ bơi hoặc bồn tắm, cần tắm vòi hoa sen để rửa sạch clo và vi khuẩn. Khuyến cáo nên kiểm tra độ clo của bể bơi, không ngâm mình quá lâu trong bồn nước nóng chưa được xử lý.

• Chăm sóc da mùa nắng nóng: Mặc dù ánh nắng có thể giảm bớt vi khuẩn tạm thời, nhưng phơi nắng trực tiếp có thể làm da khô, kích thích tuyến dầu hoạt động mạnh về sau và dễ để lại thâm sạm sau viêm. Do đó, nên thoa kem chống nắng phổ rộng (SPF 35+) cho vùng da ra nắng, đặc biệt ở vùng dễ bị viêm nang (lưng, cổ, cánh tay). Ngoài ra, cần uống đủ nước và ăn uống lành mạnh để duy trì hàng rào bảo vệ da. Thói quen này không chỉ giúp phòng tránh viêm nang lông mà còn cải thiện tổng thể sức khỏe da trong mùa hè.

• Hiểu biết về cơ chế bệnh: Cuối cùng, cần chú ý tránh các yếu tố đã biết gây viêm nang lông của bản thân. Ví dụ, nếu bạn hay bị viêm nang lông sau khi mặc đồ tập ẩm, hãy đảm bảo thay quần áo ngay sau khi ra mồ hôi; nếu viêm sau cạo râu, hãy thay đổi cách cạo. Muốn ngăn ngừa tái phát, hãy biết rõ yếu tố kích thích (như tắm bồn) và tránh ngay khi có thể.
  

Chăm sóc da mùa nắng nóng xoay quanh nguyên tắc giữ da khô sạch và thông thoáng, kết hợp vệ sinh cá nhân tốt và hạn chế các tác nhân gây ma sát. Đó là cách hiệu quả để ngăn ngừa và giảm thiểu nguy cơ bị viêm nang lông mùa hè.